แหล่งการเรียนรู้: ระบำทวารวดี

ระบำทวารวดี

ระบำทวารวดี

เป็นระบำชุดที่ 1 ในระบำโบราณคดีที่เกิดขึ้นจากแนวความคิดของนายธนิต อยู่โพธิ์ (อดีตอธิบดีกรมศิลปากร) ซึ่งต้องการศึกษา และเรียนรู้เรื่องเครื่องแต่งกายของมนุษย์ เพื่อประโยชน์แก่วิชาประวัตศาสตร์ และโบราณคดี โดยทูลขอร้องให้หม่อมเจ้ายาใจ จิตรพงศ์ ซึ่งขณะนั้นดำรงตำแหน่งสถาปนิกพิเศษของกรมศิลปากร ทางศึกษาแบบอย่าง และเขียนเลียนแบบเครื่องแต่งการสมัยทวารวดีบางรูป โดยในครั้งแรกคิดจะจัดสร้างเครื่องแต่งกายตามสมัยโบราณคดี ถวายทอดพระเนตรในงานเสด็จพระราชดำเนินทรงเปิดการแสดงศิลปะโบราณวัตถุในอาคาร สร้างใหม่ ในพิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ พระนคร แต่หลังจากได้ภาพตามต้องการแล้ว จึงเปลี่ยนแนวความคิดใหม่ในการจัดแสดงระบำโบราณคดีชุดต่าง ๆ ถวายพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวภูมิพลอดุลยเดช และสมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ ทอดพระเนตรแทนการจัดแสดงเครื่องแต่งกาย

ระบำนี้ประดิษฐ์ขึ้นจากการนค้นคว้าหลักฐานทางโบราณคาดีสมัยทวารวดี ท่ารำและ เครื่องแต่งกายได้แนวคิดจากภาพสลัก ภาพปั้นที่ขุดค้นพบ ณ โบราณสถานที่ตำบลคูบัว อำเภอ อู่ทอง จังหวัดนครปฐมและที่ตำบลโคกไม้เดน จังหวัดนครสวรรค์ ฯลฯ นักโบราณคดี สันนิฐานว่าชาวทวารวดีเป็นต้นเชื้อสายพวกมอญ ดังนั้นลีลาท่ารำ รวมทั้งเนียงทำนองเพลง จึงเป็นแบบมอญ

ท่ารำบางท่าได้ความคิดมาจากภาพสลัก และภาพปูนปั้นที่ค้นพบโบราณสถานที่ สำคัญ เช่น

-ท่านั่งพับเพียบ มือขวาจีบตั้งข้อมือระดับไหล่
มือซ้ายวางบนตักท่านี้เป็นท่าที่ได้จากภาพปูนปั้น
นักร้องนักดนตรีหญิงสมัยทวารวดี
ซึ่งพบที่ตำบลคูบัว จังหวัดราชบุรี

- ท่ามือซ้ายคว่ำฝ่ามือ งอนิ้วทั้ง 4 เล็กน้อยปรกหู
มือขวาหงายฝ่ามือปลายนิ้วมือจรดที่หน้าขาเกือบ
ถึงขาซ้าย เขย่งเท้าซ้าย ย่อเข่าทั้ง 2 ข้างลง กดไหล่ซ้าย
ลักคอข้างขวา ท่านี้เรียกว่าท่าลลิตะ
จากภาพปูนปั้น กินรีฟ้อนรำที่ตำบลโคกไม้เดน
จังหวัดนครสวรรค์

- ท่ามือซ้ายจีบหันฝ่ามือเข้าหารักแร้ มือขาวจีบตั้งวงกันศอก
ระดับไหล่ดกไหล่ขวา ลักคอทางซ้ายเท้า ขวาเขย่ง
ส้นเท้าขวาชิดกับข้อเท้าซ้ายซึ่งยืนเต็มเท้า ย่อเข่าทั้ง 2 ข้าง
และกับเข่าขวาท่านี้เป็นท่าที่ได้จากการภาพปูนปั้นตำบลคูบัว จังหวัดราชบุรี

การแต่งกาย

เครื่องแต่งกายชุดระบำทวารวดีได้แบบอย่างมาจากภาพปูนปั้นที่ค้นพบตามสถานที่สำคัญต่างๆสมัยทวารวดีและได้นำมาประดิษฐ์ให้เหมาะสมกับการแสดง ซึ่งมีดังนี้

๑. ผมเกล้าสูงกลางศีรษะในลักษณะคล้ายลูกจันแบน สวมเกี้ยวรัดผม

๒. สวมกระบังหน้า

๓. สวมต่างหูเป็นห่วงกลมใหญ่

๔. สวมเสื้อในสีเนื้อ แทนการเปลือยอกตามภาพปั้น

๕. นุ่งผ้าลักษณะคล้ายจีบหน้านางสีน้ำตาลแถวหนึ่ง

และสีเหลืองอ่อนแถวหนึ่ง มีตาลสีทองตกแต่งเป็นลายพาดขวางลำตัว

๖. ห่มสไบเฉียง ปล่อยชายไว้ด้านหน้า และด้านหลัง

๗. สวมกำไลข้อมือ ต้นแขนโลหะ และแผงข้อเท้าผ้าติดลูกกระพรวน

๘. สวมจี้นาง

๙. คาดเข็มขัดผ้าตาดเงิน หรือเข็มขัดโลหะ

ท่ารำ

ท่าออก

แถวขวาและแถวซ้าย มือขวาตั้งวงสูงด้านหน้า หันปลายมือไปด้านหลัง แบหงายฝ่ามือขึ้น แขนตั้งเป็นมุมฉาก มือซ้ายจีบที่ข้อมือขวา เอียงขวา ยืดยุบซอยเท้าถี่ๆ พร้อมกับรูดมือจีบลงมาถึงศอกขวา แล้วม้วนมือจีบซ้าย ออกไปตั้งวงสูงด้านหน้า มือขวาจีบ ทำสลับกัน ๕ ครั้ง

นั่งพับเพียบ

หันปลายเท้าไปทางด้านซ้าย ขาซ้ายงอพับทับขาขวา หักข้อเท้าทั้งสองและตึงนิ้วเท้า มือซ้ายแบคว่ำวางฝ่ามือ เหนือเข่าขวา แขนขวายกขึ้นตั้งเป็นมุมฉากระดับไหล่ มือขวาจีบแบบทวารวดี กดไหล่ซ้ายเอียงซ้าย
กระทายไหล่ขวาตามจังหวะ ๒ ครั้ง

ทั้งสองแถวยังนั่งพับเพียบ

แถวขวา มือขวาวงสูง มือซ้ายวงหน้า กันศอก กดไหล่ซ้าย ลักคอ

แถวซ้าย มือซ้ายวงสูง มือขวาวงหน้า กันศอก กดไหล่ขวา ลักคอ

ลุกขึ้นนั่งบนส้นเท้า

แถวขวา นั่งบนส้นเท้า เข่าซ้ายวางแตะบนพื้น เข่าขวายกเหลื่อมเข่าซ้าย มือซ้ายตั้งวงสูง มือขวาตั้งวงหน้า กันศอก กดไหล่ขวา ลักคอ

แถวซ้าย นั่งบนส้นเท้า เข่าขวาวางแตะบนพื้น เข่าซ้ายยกเหลื่อมเข่าขวา มือขวาตั้งวงสูง มือซ้าย ตั้งวงหน้า กันศอก กดไหล่ซ้าย ลักคอ

แถวขวา ลุกขึ้นยืน เหลื่อมเท้าขวา มือขวาวงสูง มือซ้ายวงหน้า กันศอก กดไหล่ซ้าย ลักคอ กระทายไหล่ขวา ขยับเท้าไปทางขวา ๔ จังหวะ

แถวซ้าย ลุกขึ้นยืน เหลื่อมเท้าซ้าย มือซ้ายวงสูง มือขวาวงหน้า กันศอก กดไหล่ขวา ลักคอกระทายไหล่ขวา ขยับเท้าไปทางซ้าย ๔ จังหวะ

แถวขวา มือซ้ายวงสูง มือขวาวงหน้า กันศอก กดไหล่ขวา ลักคอ กระทายไหล่ซ้าย ตบเท้าขวาหมุนตัว ไปทางขวา ๖ จังหวะ

แถวซ้าย มือขวาวงสูง มือซ้ายวงหน้า กันศอก กดไหล่ซ้าย ลักคอ กระทายไหล่ขวา ตบเท้าซ้ายหมุนตัว ไปทางซ้าย ๖ จังหวะ

แถวขวา มือขวาวงสูง มือซ้ายวงหน้า กันศอก กดไหล่ซ้าย ลักคอ กระทายไหล่ขวา ตบเท้าซ้าย หมุนตัวไปทางซ้าย ๖ จังหวะ กลับมาหน้าตรง
แถวซ้าย มือซ้ายวงสูง มือขวาวงหน้า กันศอก กดไหล่ขวา ลักคอ กระทายไหล่ซ้าย ตบเท้าขวา หมุนตัวไปทางขวา ๖ จังหวะ กลับมาหน้าตรง

ท่าลลิตะ

แถวขวา หันมาทางแถวซ้าย มือซ้ายหักข้อมือลง คว่ำฝ่ามือ ยกขึ้นมาระดับหู มือขวาหงายฝ่ามือส่งแขนไขว้ ปลายนิ้วแตะที่เข่าซ้าย เท้าซ้ายเขย่ง จรดปลายเท้า ย่อเข่าทั้งสองข้าง

แถวซ้าย หันมาทางแถวซ้าย ทำท่าเช่นเดียวกัน แต่สลับมือและเท้า

มือตั้งวงสูงสลับจีบมือลดลงมาจรดเข่า

แถวขวา มือขวาวงสูง มือซ้ายจีบทรารวดี ข้อมือระดับเข่าซ้าย เท้าซ้าย วางส้นเท้าจรดพื้น กันเข่าซ้าย ย่อเข่าทั้งสอง กดไหล่ซ้าย ลักคอ

แถวซ้าย ทำท่าเช่นเดียวกัน แต่สลับมือและเท้า

สวนแถวในท่ารำกระบี่

แถวขวา มือขวาวงสูง มือซ้ายจีบแบบทวารวดี หงายแขนตึงระดับไหล่ เอียงขวา ขยับเท้าไปทางซ้าย

แถวซ้าย ทำท่าเช่นเดียวกัน แต่สลับมือและเท้า ขยับเท้าไปทางขวา

แถวขวา ขยับเท้ายืดยุบ กระทายไหล่ซ้าย สวนแถวกับแถวซ้าย มือซ้ายเปลี่ยนเป็นตั้งฝ่ามือ แขนตึงสลับกับมือจีบ

แถวซ้าย ทำท่าเช่นเดียวกัน แต่สลับมือและเท้า

มือตั้งวงสูงสลับจีบมือลดลงมาจรดเข่า

แถวซ้าย ทำท่าเช่นเดียวกัน แต่สลับมือและเท้า

แถวขวาและแถวซ้าย สวนแถวกลับที่เดิม

แถวขวาและแถวซ้าย สวนแถวกลับที่เดิม ตั้งข้อมือสลับกับจีบ

ท่าภมรเคล้า

แถวขวา มือขวาม้วนจีบทวารวดี ตั้งวงสูงระดับไหล่ มือซ้ายจีบทวารวดี ตั้งข้อมือ หันฝ่ามือจีบ เข้าหารักแร้ กดไหล่ขวา ลักคอ กันเข่าขวา

แถวซ้าย ทำท่าเช่นเดียวกัน แต่สลับมือและเท้า

แถวขวา มือขวาม้วนจีบทวารวดี ตั้งฝ่ามือระดับไหล่ ไขว้แขนซ้าย มือซ้ายวางทาบหน้าสะโพกขวา

แถวซ้าย ทำท่าเช่นเดียวกัน แต่สลับมือและเท้า

แถวขวา เปลี่ยนมือซ้ายม้วนจีบทวารวดี ตั้งฝ่ามือระดับไหล่ ไขว้แขนขวา มือขวาวางทาบหน้าสะโพกซ้าย

แถวซ้าย ทำท่าเช่นเดียวกัน แต่สลับมือและเท้า

แถวขวา หันมาทางแถวซ้าย มือขวาม้วนจีบทวารวดี ตั้งฝ่ามือระดับไหล่ ไขว้แขนซ้าย มือซ้าย วางทาบหน้าสะโพกขวา ขยับเท้าไปทางซ้าย ๘ จังหวะ แล้วหมุนตัวมาหน้าตรงอีก ๖จังหวะ

แถวซ้าย ทำท่าเช่นเดียวกัน แต่สลับมือและเท้า ขยับเท้าไปทางขวา

แถวขวา ทรุดตัวลงนั่ง เหลื่อมเข่าขวาสูงกว่าเข่าซ้าย

แถวซ้าย ทำท่าเช่นเดียวกัน แต่สลับมือและเท้า

จีบสอด ๒ มือปล่อยจีบ

แถวขวา มือทั้งสองจีบธรรมดา สอดขึ้นปล่อยจีบออกแบฝ่ามือ ยกข้อศอกซ้ายระดับไหล่ เอียงขวากระทายไหล่ซ้าย หมุนตัวไปทางขวา ๘ จังหวะ หันหน้าเข้าหาแถวซ้าย

แถวซ้าย ทำท่าเช่นเดียวกัน แต่สลับมือและเท้า

แถวขวา ลุกขึ้นยืน ก้าวเท้าขวา มือทั้งสองจีบธรรมดา สอดขึ้นปล่อยจีบออกแบฝ่ามือ มือขวาแบหงายวงสูง มือซ้ายแบหงายวงต่ำระดับศอกขวา เอียงซ้าย กระทายไหล่ขวาหมุนตัวไปทางซ้าย ๖ จังหวะ กลับมาหน้าตรง

แถวซ้าย ทำท่าเช่นเดียวกัน แต่สลับมือและเท้า

ท่าสอดสูงตั้งมือต่อศอก สวนแถว

แถวขวา มือซ้ายสอดจีบขึ้นตั้งวงท่าบัวชูฝัก มือขวาตั้งวง ปลายนิ้วต่อศอกซ้าย เอียงขวา กระทายไหล่ซ้าย ขยับเท้าสวนแถว

แถวซ้าย ทำท่าเช่นเดียวกัน แต่สลับมือและเท้า

แถวขวา มือขวาจีบคว่ำสลับกับตั้งวง ปลายนิ้วต่อศอกซ้าย เอียงขวา กระทายไหล่ซ้าย ขยับเท้าสวนแถว ๑๒ จังหวะ

แถวซ้าย ทำท่าเช่นเดียวกัน แต่สลับมือและเท้า

แถวเฉียงมือจีบธรรมดาคว่ำ

มือขวา จีบคว่ำระดับชายพก

มือซ้าย จีบคว่ำแขนตีง เอียงขวา กระทายไหล่ซ้า ตบเท้าขวา ตามจังหวะพร้อมกับสาวจีบขึ้น ๑๒ครั้งกลับมาทำด้านขวา ๗ ครั้ง จังหวะที่ ๘ ทรุดตัวลงนั่ง เหลื่อมเข่าขวา

มือขวา จีบทวารวดีคว่ำ

มือซ้าย จีบทวารวดี ตั้งข้อมือระดับรักแร้ขวา

ลุกขึ้นยืน ก้าวเท้าขวาไขว้มาด้านหน้า เอียงขวา ยืดยุบ วิ่งเลี้ยวซ้าย แล้วกลับมาตั้งแถวหน้ากระดานในท่าเดิม แต่ เปลี่ยนเป็นมือซ้าย จีบคว่ำแขนตึง มือขวาตั้งข้อมือระดับรักแร้ซ้าย

ย่อเข่าลงนั่งพับเพียบ หันปลายเท้าไปทางซ้าย มือวางแขนตึงด้านขวา